Επιφανίου επισκόπου Κωνσταντείας Κύπρου«Ο φυσιολόγος»

Εις φυσιολόγον τον διελθόντα περί εκάστου φύσεως των θηρίων και των πετεινών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Επιφάνιος υπήρξε Επίσκοπος στην Σαλαμίνα της Κύπρου, με τον τίτλο του Κωνσταντείας. Είναι Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, που μαρτύρησε στην Παλαιστίνη, κατά πάσα πιθανότητα στην Βησανδούκη γύρω στα 315 μ.Χ.

Ήταν ξακουστός για την φιλομάθεια του και τις πολλές γλώσσες που μιλούσε, όπως και τις τεράστιες γνώσεις του σε φαινόμενα των φυτών και των ζώων, που είχε αποκτήσει από τα πολλά του ταξίδια, στον τότε γνωστό κόσμο.

Από πολύ νεαρή ηλικία έζησε στην Αίγυπτο, σαν ασκητής.
Στην Παλαιστίνη επέστρεψε αργότερα και ίδρυσε μια μονή με αρκετούς μοναχούς.
Το 367 μ.Χ. εκλέχτηκε επίσκοπος Κωνσταντείας (το παλαιό όνομα της Σαλαμίνος) Κύπρου.

Αγωνίστηκε για την Ορθοδοξία και τον μοναχισμό.
Είχε όμως φανατισμό, που τον οδήγησε σε συγκρούσεις με άλλους πατέρες της εποχής του.
Έτσι διαφώνησε με τον Μ. Αθανάσιο, για τον εορτασμό του Πάσχα, στράφηκε εναντίον του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Ωριγενισμού.

Έγραψε ένα σπουδαίο έργο, «Το Παναρίον», που ανασκεύαζε 80 αιρέσεις της εποχής του.
Μεταξύ των έργων του είναι και «Ο ΦΥΣΙΟΛΟΓΟΣ», που διάφοροι ερευνητές προσπάθησαν να κατατάξουν στα νόθα έργα του Επιφανίου, προφανώς από φθόνο για την τεράστια ηθική απήχηση του περιεχόμενου του έργου.

Το όλο έργο του «Φυσιολόγου» αποτελεί μια μοναδική πηγή πληροφοριών για την Επιστήμη της Ζωολογίας και Βοτανολογίας της εποχής του, αλλά και ένα θεολογικό έργο, που αποπνέει την σαφή σκέψη του Επιφανίου, ότι δηλ. ο άνθρωπος έχει περιορισμένες δυνατότητες να κατανοήσει την Αγία Γραφή και θεωρεί αναγκαία την Ιερά Παράδοση.

Επομένως, όπως αβίαστα συμπεραίνεται από τους θεολογικούς παραλληλισμούς της φυσική ζωής των πτηνών και ερπετών με τα υψηλά της Ορθόδοξης Θεολογίας διανοήματα, η αλήθεια υπάρχει στην Εκκλησία, που δέχεται την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τον Άγιο Επιφάνιο στις 12 Μαΐου και τον έχει κατατάξει στους μεγάλους άνδρες της Εκκλησιαστικής ιστορίας.

Στο παρόν έργο προσπαθήσαμε, με τον πιο γλαφυρό τρόπο να προσφέρουμε στον Ορθοδόξο κυρίως μελετητή των πατερικών έργων, ένα χαρακτηρίστηκε σαν «νόθο» χωρίς ιδιαίτερα αποδεικτικά στοιχεία.

Το γεγονός ότι όλα τα σημεία έργου «ορθοτομούν τον λόγον της αληθείας». Είναι η μεγαλύτερη απόδειξη, κατά την γνώμη μας, της γνησιότητας του.

Αρχιμ. ΔΑΝΙΗΛ ΣΑΠΙΚΑΣ
Καθ. Θεολόγος – Γεν. Ιατρός
ΑΘΗΝΑ 1991
ΑΓ. ΠΑΣΧΑ

Κεφάλαιον Α’
Ο φυσιολόγος άρχεται λέγειν περί λέοντος: αρξώμεθα λαλήσαι πεί του λέοντος του βασιλέως των θηρίων, ήτοι των ζώων. Και γαρ Ιακώβ, ευλογών τον Ιούδαν λέγει: «Σκυμνός λέοντος Ιούδα, υιέ μου εκ βλαστού και τα εξής».

Πρώτη του λέοντος φύσις
Ότε περιπατεί εν τω όρει, και έρχεται αυτώ οσμή του κυνηγού, τη ουρά συγκαλύπτει τα α ίχνη, ίνα μη, ακολουθούντες τοις ίχνεσι οι κυνηγοί, ευρωσιν αυτού την ποιμνήν και καταλαβωσιν αυτόν.
Ερμηνεία
Έτσι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ο νοερός λέοντας που νίκησε, από τη φυλή Ιούδα, η ρίζα του Δαυίδ, που στάλθηκε από τον Πατέρα, κάλυψε τα νοερά του ίχνη, δηλ. την θεότητα, μέχρι την ημέρα που κατέβηκε ση γη, σαν θεάνθρωπος.
Γιατί κατέβηκε στην κοιλιά της Μαρίας, για να σώσει το ανθρώπινο γένος που βρισκόταν σε πλάνη. «Και γαρ ο Λόγος σάρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν».
Γι’ αυτό. Όλοι εκείνοι «Τις έστιν ούτος ο βασιλεύς της δόξης;» και το Άγιο Πνεύμα απαντά: «Ο Κύριος των δυνάμεων, αυτός έστιν βασιλεύς της δόξης».

Άλλη ερμηνεία
Έτσι και εσύ, άνθρωπε που έχεις διανόηση, όταν κάνεις ελεημοσύνη, να μη γνωρίζει το αριστερό σου χέρι, το έργο του δεξιού, μήπως ιχνολογήσει στα πονηρά.

Κεφάλαιον Β’
Δεύτερη φύσις του λέοντος
Όταν τέξηται τον σκυμνον η λέαινα, άπνουν τε και τυφλόν τυγχάνοντα εμβλέπουσα, προσκαθέζεται προσέχουσα αυτώ τριήμερον. Μετά δε το συμπληρωθήναι τας τρεις των ημερών, προσπεάζων ο άρρην λέων και εμφυσήσας αυτώ και ευθύς βλέπει και ζή. Όταν ουν κοιμάται, γρηγορούσιν αυτού οι οφθαλμοί και πάο επτά βημάτων του κυνηγού προαισάνεται και διαδιδράσκει, του μη συμπεσειν αυτώ.

Ερμηνεία
Έτσι και τα άπιστα κράτη, με την τριήμερη ταφή και εξέγερση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, άνοιξαν τα μάτια τους και απόκτησαν ζωή. Πρίν από το βάπτισμα, ονομαζόντουσαν νεκροί και τυφλοί, και τα επέβλεπε η λιονταρίνα, δηλ. το Άγιο Πνεύμα, μέχρι την τριήμερη ταφή. Όταν ήλθε το αρσενικό λιοντάρι, δηλ. ο Λόγος και εμφύσησε σ’ αυτούς το Άγιο Πνεύμα, τους ζωοποίησε και τους σήκωσε από τον Άδη.

Κεφάλαιον Γ’
Περί του ούρου
Ο ούρος μέγιστον εστί πολύ υπερβάλλον τα έτερα, βοι παραπλήσιος, δύο κέρατα εν ευατώ πρίονι όμοια έχων, αυστηρός τη θεωρία, παρά πάντα τα ζώα, ώστε τα μεγάλα ζώα διακνηθόμενος τοις κέρασι διαπρίειν και κλωνοκοπάν, και ουδέν των ζώων δύνασθαι υφ’ ευατού ποιήσασθαι.
Νέμεται δε ι αυτός ουρος πλησίον του ωκαεναού και ευθέως μεθύσκεται και παλαιει προς γην τοις κέρασι, ώσπερ βους.
Έστι δε εκεί δένδρον, η ονομαζόμενη τάνυς, κλήματος μόρφωσιν έχουσα λευκοκλώνου, και κνηθόμενος ο αυτός ούρος την κεφαλήν προς τα έρνη της τάνου, το κέρας αυτού δέδεται υπ’ αυτής.
Παραγενομένου, τοιγαρούν, του κυνηγού και ευρισκοτος εμπεπεδωμένου των κεράτων, κρατεί αυτόν.

Ερμηνεία
Έτσι και εσύ, άνθρωπε που έχεις διανόηση, πρέπει να καταλάβεις ότι ο Θεός σε εδημιούργησε με περισσότερη γενναιότητα από το άγριο αυτό βουβάλι.
Αντί για τα κέρατα, σου έχει δώσει τις δύο Διαθήκες (Παλαιά και Καινή), κεράτινο όπλο εναντίον των εχθρικών δυνάμεων, με σκοπό να μην μπορεί να σε πλησιάσει ο Σατανάς. Διότι λέγει και ο Προφήτης «Εν σοι τοις εχθροίς ημών κερατιούμεν», δηλ. στ’ Όνομά σου καταστρέφουμε τους πνευματικούς μας εχθρούς με το κέρας του πνεύματος.
Άλλη ερμηνεία
Σαν ωκεανός εξηγείται το μέγεθος των υλικών αγαθών, δηλ. του πλούτου και τάνυς η ηδονή της ζωής.
Όταν εμπλακεί ο άνθρωπος στις ηδονές της ζωής, παραμελεί την πίστη.
Όταν, λοιπόν, έλθει ο κυνηγός, δηλ. ο διάβολος και βρίσκει τον άνθρωπο μπλεγμένο και να έχει αμελήσει την πνευματική του ζωή, τον κατακυριεύει.

Κεφάλιον Δ’
Περί ελέφαντος
Έστι γαρ ο ελέφας μέγιστον ζώον, προβοσκίδα έχων του διαφθειραι τα επερχόμενα αυτώ ζώα. Ομοίως και την βρώσιν και την πόσιν, δια της προβοσκίδος αυτού κυβερνάται. Ου γαρ έχει ερμοσίας και κύψας νέμεται και ου κάμπτει γόνατα.
Η θήλυς δε ζητέι βοτάνην, την λεγόμενην μανδραγόραν και μεταλαμβάνει εξ αυτής και ευθέως πυρούται και πορεύεται προς τον άρενα και κομίζει αυτώ την βοτανην και μεταλαμβάνει ο άρρην εξ αυτής και ευθέως πυρούται και συγγίνεται τη θήλει.
Επερχόμενου δε του καιρού του τεκείν, εισβάινει εις τινα λίμνην του ύδατος, το ύδωρ καταμετρούσα εις το πλησιασαι τοις μαστοίς και τύτα γεννά.
Ην γαρ τεξηται επί της γης, αδυνατήσει ο σκυμνός εγερθήναι, αμοιρών αρμοσίων.

Ερμηνεία
Είναι φανερό, ότι ο πρωτόπλαστος Αδάμ, όχι όπως ακριβώς η Εύα, αφού απόκτησε το ξύλο της παρακοής το δοκίμασε και το πρόσφερε στον σύζυγο της, ο οποίος μετά από την δοκιμασία, αισθάνθηκε την παράβαση που είχε διαπράξει.
Τι, λοιπόν, σημαίνει η πράξη της αμαρτίας; Τι σημαίνει η γέννα της λίμνης; Τον Παράδεισο και όσα έγιναν σ’ αυτόν.

Κεφάλαιον Ε’
Περί της ελάφου
Έστι δε η έλαφος μόρφωσιν έχουσα αγρίας δορκάδος, το δε κέρας αυτής τρίαρχον, κατά τας τρείς ανακαινίσεις.
Ζή δε έτη πεντήκοντα, και διατρέχει, ως καλός δρομεύς, τας νάπας των υλών και τας φάραγαας των ορέων και οσφραίνειται τας οπάς των ερπετών και τον όφιν, οπήπερ διατρίβοντα, παραχρημα γιγνώσεκι και ευθέως τίθησι την ρίνα αυτής επί την θύραν της οπής, και αναιρεί την πνοήν και εξιών ο όφις εισβαίνει εις τον λάρυγγα της ελάφου, η δε καταπίνει αυτόν.
Δια τούτο, έλαφος ονομάζεται, δια το ελέιν τους όφεις εκ του βάθους.
Τρέχει γάρ επί τας πηγάς των υδάτων και η μη τρεσι ώρας γέυσηται του ύδατος, τελευτά. Ει δε ευρή ύδωρ, πάλιν ζη πεντήκοντα.
Δια τούτο είπεν ο προφήτης «ον τρόπον επιποθέι η έλαφος επί τας πηγάς των υδάτων, ούτως επιποθεί η ψυχή μου προς Σε, ο Θεός».

Ερμηνεία
Έτσι και συ, άνθρωπε που έχεις διανόηση, πρέπει να καταλάβεις, ότι για σένα υπάρχουν τρεις ανακαινίσεις πνευματικές, το βάπτισμα της αφθαρσίας, το χάρισμα της υιοθεσίας και η μετάνοια. Όταν, λοιπό, ανακαλύψεις το φίδι μέσα στην καρδιά σου, δηλ. την αμαρτία, φύγε τρέχοντας προς τις πηγές των καθαρών νερών, δηλ. τις Γραφές (όπως ερμηνεύουν αυτές οι Προφητείες) και πιες νερό ζωής, δηλ. το Άγιο Δώρο (την Θεία Κοινωνία). Γιατί όταν κοινωνείς, με προηγούμενη μετάνοια, ανανεώνεις τον εαυτό σου μ’ αυτόν τον τρόπο και έτσι έχει θανατωθεί η αμαρτία.

Κεφάλαιον ΣΤ’
Περί αετού
Έστι γαρ ο αετός, βασιλεύς των ορνέων. Αετός δε καλείται φια την πολυτίαν αυτού. Ούτος μεν ζη έτη εκατόν. Και γηράσαντος γρυπόυτια ο προμυκτηρ και αμβλυωπούσιν οι οφθαλμοί αυτού, του μη οράν, και ουκ ισχύει φαγέιν. Ανέρχεται δε εις ύψος λίαν και ρίπει ευατόν επί ακτροτόμου πέτρας, προσκρούσας αυτή το ράμφος και λούεται εις την ψυχράν λίμνην και κάθεται κατά το ηλιακόν θερμόν.
Πίπτουσι δε λεπίδες από των οφθαλμών και πάλιν εις νέους τελείν άρχεται.

Ερμηνεία
Έτσι και συ, άνθρωπε που έχεις διανόηση όταν κάνεις πολλές αμαρτίες, ανέβα σε ύψος, δηλ. στην συνείδηση σου και ρίψε τον εαυτόν σου στην πέτρα, δηλ. στην Ορθόδοξη Πίστη. Κλαύσε για τα πλήθος των αμαρτιών σου και καθαρίσου στην λίμνη από τα δάκρυα σου. Κάθισε να ζεσταθείς στον ήλιο, δηλ. στην Εκκλησία και στο Πανάγιο Πνεύμα, τρέχα το ταχύτερο στην θερμαντική δύναμη της μετανοίας. Πέταξε από επάνω σου τις λεπίδες. Δηλ. τις αμαρτίες, και πάλιν θ’ ανανεωθεί σαν του αετού η νεότητα σου και θα ονομασθείς δίκαιοις στα μάτια του Θεού.

Κεφάλαιον Ζ’
7. Περί γυπός
Ο Γύψ όρνεον έστι τη ήττη της γαστρός τα πάντα υπερακοντίζον. Ούτος ασιτίαν άγει τεσσαράκοντα των ημερών, ην δε λαχών τύψι εδεσμασιν, εσθίει λίτρας τεσσαράκοντα και αναπληροί την των τεσσαράκοντα ημερών ασιτίαν.

Ερμηνεία
Και συ, λοιπόν, άνθρωπε που έχεις διανόηση, που περασες σαράντα ημέρες με νηστεία, περιμένοντας την Ανάσταση του κυρίου, μη θελήσεις ν’ ασχοληθείς με την γαστριμαργία σου, ώστε να χάσεις το πνευματικό κέρδος της νηστείας των σαράντα ημερών.

Κεφάλαιον Η’
8. Περί πελεκάνος
Έστι γαρ η πελεκάν ιλότεκνον όρνεον, παρά πάντα τα όρνεα. Η δε θήλεια καθέζεται εν τη νειττιά, φυλάσουσα τα τέκνα και περιθάλπτει αυτά, ασπαζομένη και κολαφίζουσα εν φιλήματι.
Και μεθ’ ημέρας τρεις, απραγενομένου του άρρενος πελεκάνος, και ευρισκόντος αυτά τεθνηκότα, ολοφύρεται την καρδίαν λίαν.
Πεπληγωμένος δε του πόνου, κολάφίζει την ιδίαν πλευράν και οπάς αυτή εμποιεί και καταρρεί αίμα, επιστάζων επί τας πληγάς των τεθνηκότων νεοσσών και ούτως ζωοποιούνται.

Ερμηνεία
Εστί ακριβώς και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, άνοιξε την πλευρά του και αμέσως έτρεξε αίμα και νερό. Έσταξε το αίμα απάνω στα νεογέννητα που είχαν αποθάνει, δηλ. τον Αδάμ και την Εύαν, τους υπολοίπου προφήτες και σ’ όλους τους νεκρούς και φώτισε ολόκληρη την οικουμένη και έδωσε ζωή σ’ αυτούς, με την τριήμερη ταφή και ανάσταση Του. Γι’ αυτό τον λόγο μίλησε με το στόμα του Προφήτη «Ωμοιώθην πελεκάνω ερημικώ».

Κεφάλαιον Θ’
Περί πέρδικος
Έστι η πέρδιξ πολύτεκνος νεοττοποιησαμένη δε πορεύεται η θήλυς και γεννά τα ωά καθ’ εκάστην και ουκ αρκέι αυτή της ίδιας γαστρός ο τόκος, αλλά κλέπτουσα και τα ωά των αλλοτριών, φέρει αυτά, επί την νεοττίαν αυτής.

Ερμηνεία
Έτσι και συ, άνθρωπε, που έχεις διανόηση, όταν κανείς πολλές ελεημοσύνες, να μην αρκεστεσι σ’ αυτές, αλλά τρέξε για την εφαρμογή και άλλων εντολών και αύξησε την πνευματική σου φωλιά, όσο πιο πολύ μπορείς. Δηλ. εξάγνισε την καρδιά σου και γίνε ιδιαίτερα σκληρός, απέναντι στις εχθρικές δυνάμεις (του Σατανά).

Κεφαλαιον Ι’
Περί τρυγόνος
Έστι η τρυγών φιλανδρον όρνεον, παρά πάντα τα πετεινά και πορεύονται αμφότεροι, άρεεν και θύλη και νεοσσοποιούσιν αποζευχθεντων δε συτών, φυλάσσουσι την μονογαμίαν, εως τέλους της ζωής αυτών.

Ερμηνεία
Έτσι και συ, άνθρωπε, που έχεις διανόηση, όταν μπλέξεις με την αμαρτία και σου φανεί ότι είανι καιρός να μετανοήσεις, διώξε τη διάθεση της αμαρτίας και μην πέσεις άλλη φορά στη βρωμιά, δηλ. σ’ άλλη αμαρτία, αλλάφύλαξε τη μονογαμία σου, δηλ. την ένωση με τη σύζυγο σου, για να βρεις μόνη στη Δευτέρα Παρουσία.

Κεφάλαιον ΙΑ’
Περί φοίνικος
Φοινιξ ταωνος ωραιοτέρα υπάρχει. Ο τάων γαρ, χρυσίω και αργρυρίω καταπέτάσας τας πτέρυγας κέκτηται.
Η δε φοίνιξ, υακίνθου και σμαράγδου και λίθων πολυτελών. Τιαράν γαρ φέρει επί την κεφαλήν και σφύρας κατέχει επί τοις πόσιν αυτής. Η φοίνιξ της Ινδίας, εγγύς κοιτάζεται και αμφί τα πεντακόσια έτη τον βίον διάγει εις τας κέρδους του Λιβάνου, άβρωτος και άτοπος, τρέφεται δε εκ πνεύματος. Και μετά τα πεντακόσια έτη, αναμέστας εμποιεί τας πτέρυγας αυτής αρωμάτων και όταν σημάνη ο Ιερεύς της Ηλιουπόλεως εγέιρεται εκ του ιδίου τόπου και πορεύεται προς τον Ιερέα, εισερχόμενη δε εις τον ναόν, μετά του Ιερέως, εις το Άγιον Θυσιαστήριον, και πάντα τα μέλη αυτής σποδός γίνεται. Τη δε επιούση ημέρα ευρίσκει πτερυγομένην ούσαν, τη τρίτη δε αναπεπλησμένην πτερύγων, ασπάζεται τον Ιερέα και ανακαίνιζομένη απέρχεται πάλιν εις τον ίδιον τόπον.

Ερμηνεία
Πως, λοιπόν, οι παράνομοι Ιουδαίοι, δεν επίστευσαν στην τριήμερη Ταφή και Ανάσταση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού;
Αφού το όρνεο για τρεις μέρες ζωοποιήθηκε, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός δεν χει τον τρόπο ν’ αναστηθεί εκ νεκρών; Γι’ αυτό έλεγε ο Προφήτης Ησαΐας «Δίκαιος ως φοίνιξ ανθήσει».

Κεφάλαιον ΙΒ»
Περί ταώνος
Έστιν ο ταώς τερπόμενον όρνεον πα΄ρα πάντα τα πετεινά. Έστι δε μορφόχροος, και πτερύγων ωράιων. Περιπατών γαρ όρα αυτόν τερπόμενον, εγκυφθίαν δε έχων την κεφαλήσν, υποβλέπει. Όταν δε ίδη τους πόδας αυτού, φωνεί αγρίως, αυτούς ανομοίους έχειν προς το λοιπόν μέρος του σώματος φάσκων.

Ερμηνεία
Και συ, λοιπόν, άνθρωπε, που έχεις διανόηση, βλέποντας τ’ αγαθά και τις εντολές σου, να χαίρεσαι και να ευχαριστήσαι. Όταν, όμως, δεις τα πόδια σου, δηλ. τα’ αμαρτήματά σου, φώναξε και κλαύσε προς τον Θεό και μίσησε τις αμαρτίες σου, το παγώνι τα πόδια, για να φανής δίκαιος στον νυμφίο Χριστό.

Κεφάλαιον ΙΓ’
Περί όφεως
Ο Χριστός είπεν τω Ευαγγελίω «Γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις, και ακέρεαιοι ως αι περιστεραί». Ο φυσιολόγος έλεξε πε΄ρι του όφεως, ότι «πολλαί φύσεις είσιν εν αυτώ».

Πρώτη φύσις του όφεως
Όταν γηράσκη, αμβλύνονται αυτού οι οφθαλμοί και ε΄να ανανεάζειν εαυτόν βούληται, νηστεύει ημέρας τεσσαράκοντα, έως αν το δέμας αυτού, χαυνωθή και ευρίσκει πέτραν και ραγαδαστεύει, προκύψας. Διά δε της οπής ωθείται περάσαι και εκβάλλει το γήρας και αποβαλών αυτό τερπωλήν παρέχει νενίσκων.

Ερμηνεία Β’ φύσεως
Και συ λοιπόν, σκέψου, όταν ο πατέρας σου ο Αδάμ, ήταν μέσα στον Παράδεισο και φορούσε την θεοϋφαντή στολή του, δεν έπεσε στα χέρια του εχθρού (Διαβόλου), αλλά έφυγε μακριά απ’ αυτόν. Όταν όμως έφυγε και έμεινε γυμνός, αφού δεν τήρησε την θεϊκή εντολή, τότε ο Διάβολος κράτησε αυτόν.

Κεφάλαιον ΙΔ
Ερμηνειά Α’ φύσεως
Και συ, λοιπόν, άνθρωπε, που έχεις διανόηση, εάν θελεις ν’ αποβάλεις το παλαιά υπάρχον γήρας του κόσμου, δι’ά της στενής και τεθλιμένης οδού, με την νηστέια μάστεισε (δάμασε) το σώμα μου. «Στενή γαρ εστίν πύλη και τεθλιμμένη η οδός η άγουσα εις την βασιλείαν των ουρανών».

Δευτέρα φύσις του όφεως
Οφθείς τω όφει ο άνθρωπος ενδεδυμένος, φοβέι αυτών τα μάλιστα και διαδιδράσκει, οραθείς δε γυμνός καταθαρεεί αυτού.

Κεφάλαιον ΙΕ’
Τρίτη φύσις του όφεως
Του άνθρωπου αυτόν αποκεραμήσαι ιχνεύοντας, όλον το σώμα παραδίδωσι, την κεφαλήν μόνην φυλάσσει.

Ερμηνεία
Έχουμε, λοιπόν, και εμείς υποχρέωση, σε καιρό πειρασμού, να παραδώσουμε όλο το σώμα μας σε θάνατο, αφού φυλάξουμε μόνο το κεφάλι μας, δηλ. να μην αρνηθούμε τον Χριστό, όπως ακριβώς έκαναν οι Άγιοι Μάρτυρες. «Η κεφαλή γαρ παντός ανδρός, ο Χριστός εστίν, ως γέγραπται».

Κεφάλαιον ΙΣΤ’
Τέταρτη φύσις του όφεως
Όταν επί την πηγήν του ύδωρ ποιείν έλθη ο όφις, ου φέρει τον ιόν, αλλά γε αφείς αυτόν εν τη νεοττία, ούτω καθαρός πορεύεται, ίνα μη τους εξ αυτής πίνοντας φαρμακεύσηται.

Ερμηνεία
Έχουμε, λοιπόν, και εμείς υποχρέωση, αφού τρέξουμε προς το αέναο και άκακο ύδωρ, δηλ. των θείων και επουράνιων διδασκαλιών, που υπάρχουν σε αφθονία, μέσα στην εκκλησία του Θεού, να μη μεταφέρουμε μαζί μας τον ιό της κακίας, αλλά βεβαίως καμία κακία και πονηρή σκέψη, να εγκαταλείψουμε κάθε πονηρό διαλογισμό και έτσι, άμωμοι και καθαροί, να βαδίσουμε, μέσα στην Εκκλησία του Χριστού, με τελικό σκοπό να μη γεμίσουμε από πνευματικό φαρμάκι την ψυχή μας.

Κεφάλαιον ΙΖ’
Περί όφεως
Ο Σολομών είπεν εν ταις Παροιμίαις. Ιθι προς την μέρμηκα, ω οκνηρέ κ.λ.π.». Ο φυσιολόγος περί της μύρμηκος της πολλάς φύσεως εχούσης λέγει.

Πρώτη φύσις της μύρμηκος
Όταν επιμελώς βαδίσωσιν έκασται κομίζουσαι τον κόκκον, και ου λέγουσι τοις φέρουσι: Δότε ημίν, ουδ’ αρπάζουσιν απ’ αυτών, αλλά αυτομάτοι τε ξυλλέξουσαι οίχονται απιούσαι.

Ερμηνεία
Ταύτα μπορείς να τα βρεις στην παραβολή των σωφρόνων και ανόητων παρθένων, στο ιερό Ευαγγέλιο.

Κεφάλαιον ΙΗ’

Δευτέρα φύσις της μύρμηκος
Όταν αποταμιεύση τους κόκκους εν τη ποίμνη, διχοτομεί αυτούς, μη χειμώνος καταλαβόντος σωπώσιν οι κόκκοι και λιμοκτονηθώσιν αυτάι. Η γάρ μύρμηξ θυμόσοφος τυγχάνουσα, προνοεί καύμα μέγα, η και βροχήν έρχεσθαι.
Θεωρουμενου δε σου την μύρμηκα τον κόκκον του σίτου εις την οπήν εισκομίζουσαν, ερχόμενον νόει τον χειμώνα.
Ην δε εκφέρουσαν θεάσης, γαλήνην εσομένην γνωθι.

Ερμηνεία
Και συ, λοιπόν, άνθρωπε, που λέγεις διανόηση, ξεχώριζε τις διδασκαλίες της Π. Διαθήκη, από τις πνευματικές (της Κ. Διαθήκης). «Το γαρ γράμμα αποκτείνει». Γιατί ο Παύλος είπε «ο νόμος πνευματικός έστιν», πριν από τον Νόμο, επειδή δεν πρόσεχαν οι Ιουδαίοι, καταστράφηκαν.

Κεφάλαιον ΙΘ’
15. Περί αλώπεκος
Η αλώπηξ εστί πολύτροπον ζώον. Πεινάσασα δε και απορούσα τροφής, απέρχεται επί τους ηλιακούς τόπους, καταρρίπτουσα αυτήν εις γην και ανεχομένη την πνοήν και υποκρίνεσαι τεθνηκυιαν κείται υπτία, τους οφθαλμούς τε και τους πόδας αν έχουσα. Επερχομένων δε των πετεινών και αυτήν κατεσθίειν βουλομένων, εκείνη ετοίμως αυτά κρατεί.

Ερμηνεία
Έτσι και ο διάβολος επειδή θέλει να παγιδεύσει τον άνθρωπο, του προκαλεί πειρασμούς με σκοπό ν’ αμελεί την προσευχή και έτσι μ’ ευκολία, μ’ αυτόν τον τρόπο, να τον παγιδεύει.

Κεφάλαιον Κ’
16. Περί νυκτοκόρακος.
Φήσιν ο Ψαλμωδός «εγενόμην ωσει νυκτοκόραξ».
Ο γούν φυσιολόγος λέγει τούτι το πετεινόν υπεραγαπά την νύκτα ή την ημέραν.

Ερμηνεία
Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, αγάπησε πολύ περισσότερο όλους εμάς, που βρισκόμαστε στο σκοτάδι και την σκιά του θανάτου, δηλ. τον λαό των εθνικών, πολύ πιο υψηλά από τον λαό των Ιουδαίων, οι οποίοι κάποτε είχαν και την χάρη της υιοθεσίας και τις επαγγελίες των Προφητών. Εξ αιτίας αυτών ο Σωτήρας έλεγε: «Μη φοβού το μικρόν ποίμνιον, ότι ευδοκησεν ο πατήρ υμών δούναι υμίν την βαασιλείαν». Θα ισχυριστέις, ίσως, ότι ο νυκτοκόρακας είναι ακάθαρτο πτηνό και ότι ο Σωτήρας έλεγε για τον Απόστολο ότι «Τον μη γνόντα αμαρτίαν, υπέρ ημών αμαρτίαν εποίησεν»; Ταπέινωσε τον ευατό του, για να μας πλησιάσει όλους. «τα πάντα γέγονεν, ίνα πάντας σώση».

Κεφάλαιον ΚΑ’
17. Περί μελίσσης
Ειρηται δια του σοφού: «Μικρά εν πετεινοίς μέλισσα και αρχή γλυκισμάτων και καρπός αυτής».

Ερμηνεία
Έτσι τα θεϊκά έργα ανεξιχνίαστα στους ανθρώπους και θαυμαστά εν υψηλοίς και γλυκύτερα, πάνω από το μέλι και το κερί και πάνω απ’ όλα τα κτίσματα.

Κεφάλαιον ΚΒ’
18. Περί του ξηροβατράχου
Ούτω ο ξηροβάτραχος δέχεται τα ο θερμόν του ηλίου τους τε πάγους, όμβρούς, ανέμους και χειμώνας και πάντα υπομένει ουδαμώς τε απειρηκλως εστίν. Ο δε υδροβάτραχος αδυνατέι υπενεγκειν τι των τοιούτων, αλλά καταλαβόντες του χειμώνος, βάλλει ευατόν εις τον βυθόν. Επιλάμψαντος δε του ηλίου, εξερχόμενος ηδεώς θερμαίνεται. Επειδέ ηλίου θέρμη παχύνθεί, αυτήν φέρειν ου δύναται, και πάλιν ρίπτει ευατόν βυθόν σε.

Ερμηνεία
Ούτω και ο μοναχοί, που δεν ασκούνται σε πνευματικά θέματα, δεν είναι σε θέση να υπομείνουν την πείνα την δίψα, την γύμνωση και την εγκράτεια και το να κοιμούνται εις την γη, ενώ εκείνοι που ασκούνται, ευχαρίστως νηστεύουν και τα πάντα τα δέχονται με υπομονή.

Κεφάλαιον ΚΓ’
19. Περί χαραδρίου
Έστι γαρ πετεινόν λεγόμενον χαράδριος. Ο φυσιολόγος ήλεγξε περί τούτου, ότι όλον λευκόν εστί, μη όλως μελανίαν έχον. Και εάν τις νοσή, η νόσος του ανθρώπου, ει εστί εις θάνατον, αποστρέφει παό του νοσόυντος το πρόσωπον αυτού ο χαράδριος. Ενα δε η νόσος προς ζωήν έστιν, ατενίζει τον οσούντα ο χαραδριος και ο νοσών αν αυτόν.

Ερμηνεία
Έτσι και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, είναι κατάλευκος, μη έχοντας κανένα στίγμα ή μελανό σημείο του κόσμου, ο οποίος από τους αμαρτωλούς αποστρέφει το πρόσωπο του και βλέπει το πρόσωπο των Αγίων. Μήπως, ισχυριστείς ότι ο χαραδριός είναι ακάθαρτος και πως οδηγείται στο πρόσωπο του Χριστού; Ακάθαρτος υπήρξε και ο όφις και εφανέρωσε αυτόν ο Χριστός, λέγοντας «Καθώς ύψωσε Μύωσης τον οφιν εν τη ερήμω, ούτως υψωθείναι δει τον υιόν του ανθρώπου».

Κεφάλαιον ΚΔ’
20. Περί δενδροκόλοπος
Ο δενδροκόλωψ όρνεον εστί ποικίλον, καθαπερ και ο διάβολος εστιν. Πορεύεται δε ο δενδροκόλωψ δια των του δρυμού υλών, και τω προμυκτήρι παίει, και τοις ωσίν ακροάται.
Και ει μεν εστίκωφόν και ακάρδιον το δένδρον, εκπίπτει και εις αυτό εισέρχεται. Ει σ’ ολοκάρδιον έστιν, εκφέυγει εκείθεν απερχόμενος εις ετερον δένδρον.

Ερμηνεία
Έτσι και ο Διάβολος μέσω του δάσους προχωρεί, δηλ. στους ανθρώπους, μετατρέποντας τις καρδιές τους προς την ακαθαρσία, ενεργεί και ακούει με τα’ αυτιά του. Και εάν με ν ο άνθρωπος είναι κωφός και χωρίς καρδιά, όταν μπαίνει μέσα του, κάνει φωλιά. Εάν όμως, μ’ όλη την καρδιά του, με ταχύτητα διαφεύγει και σ’ άλλες επιστρέφει.

Κεφάλαιον ΚΕ’
Περί πελαργού
Έστι δε ο πελαργός αγνότατον όρνεον. Ούτε γαρ ο άρρην την θήλειαν θελγήτροις προς την οχέιαν εκκαλέι, ουδέ βία συνάπτεται. Το γαρ όρνεον τούτο τον πατέρα και την μητέρα αυτού ευσέβεια θαυμάσια γηροβοσκέι.

Ερμηνεία
Έτσι και εμείς έχουμε υποχρέωση να εκτελούμε τις δύο θείες εντολές, δηλ. ν’ απομακρυνόμαστε από το κακό και αν κάνουμε το καλό, όπως ακριβώς έχει γράψει ο βασιλικός Προφήτης. Και, κατά τον ίδιο τρόπο, στον Δεκάλογο, διατάζει ο Κύριος, λέγοντας «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου και πάλι «μη μοιχεύσεις».